Tekst: Jasmijn van Wijnen
Foto: Dominic Mercier
Regisseur Ted Huffman en componist Philip Venables baseerden hun nieuwste opera
op een waargebeurd verhaal. Op 14 november 2016 startten twee Russische tieners een livestream op de website Periscope, waarin ze verslag deden van hun weglopen van huis, hun onderduiken, hun confrontatie met de politie en uiteindelijk: hun dood. Het online publiek groeide naarmate de dag vorderde en Denis en Katya meer streamden. Samenzweringstheorieën bloeiden op. Fansites verschenen. Denis en Katya werden een internetsensatie die, net als hun levens, niet lang voortduurde.
Het genre documentaire is populairder dan ooit, in het bijzonder op het gebied van true crime, dat gretig wordt bekeken op streamingsdiensten als Netflix. We worden er enthousiast van te zien hoe achter het vernis van een ogenschijnlijk normale man eigenlijk een gruwelijke seriemoordenaar blijkt te schuilen, en zijn gefascineerd door de jarenlange opsluiting van een gezin met negen kinderen in een afgelegen boerderij in het noorden van het land. De nieuwsberichten rondom het verdwijnen van de Amerikaanse ‘travelvlogger’ Gabby Petito, die door haar reisgenoot en vriend onderweg werd vermoord waarna hij ook zichzelf van het leven beroofde, hielden onlangs het internet in de greep. De algoritmen kiezen zorgvuldig uit door welk bericht wij ons aangesproken voelen, welke titel onze interesse wekt, wat maakt dat we erop klikken.
Zo werd ook regisseur Ted Huffman in 2016 verleid om te klikken op een nieuwsbericht over twee Russische tieners die in een groot conflict terecht waren gekomen met hun ouders, wegliepen, zich verscholen in een huisje in een klein Russisch dorpje, en uiteindelijk in confrontatie kwamen met de politie. Al livestreamend deelden ze hun laatste uren met hun zelfgecreëerde online publiek. Huffman was destijds bezig met een project rondom Shakespeare, had de naam van de toneelschrijver veel gegoogled, en kreeg op sociale media een bericht te zien dat de twee tieners werden omschreven als een ‘moderne Romeo en Julia’. Het algoritme had bepaald dat Huffman geïnteresseerd zou zijn in het nieuwsbericht dat verslag deed van de gebeurtenissen. Het algoritme had gelijk.
Hij stuurde het bizarre verhaal niet veel later naar componist en samenwerkingspartner Philip Venables. Een half jaar daarvoor was hun operabewerking van Sarah Kanes 4.48 Psychosis in première gegaan, en ze hielden hun ogen en oren open voor materiaal voor een nieuwe opera. Het Whatsapp-gesprek dat daarop volgde tussen Huffman en Venables, werd onderdeel van de uiteindelijke opera die zij over het verhaal zouden maken, en die in 2019 bij Opera Philadelphia in wereldpremière ging:
- fuuuuck
- that’s a story
- how did you find this - ???
- came into my newsfeed
Beide makers gingen via internet verder op onderzoek uit, en belandden in een ‘internet rabbit hole’: het ene schimmige online artikel leidde tot de andere zorgvuldig geconstrueerde complottheorie.
Waargebeurde opera
Iets in het verhaal van Denis en Katya vroeg er volgens Huffman en Venables om om in de vorm van een opera verteld te worden. Het ‘Bonnie en Clyde meets Romeo en Julia’-achtige verhaal, het haast theatrale aspect van de twee tieners die hun uiteindelijk fataal gebleken ‘avonturen’ wilden delen met een zo groot mogelijk publiek via een onlinestreamingsdienst, de manier waarop de gebeurtenissen in de media verschenen en de manier waarop het nieuws als clickbait via internet een eigen leven ging leiden: het inspireerde Huffman en Venables om een opera te maken over online voyeurisme, 24/7 digitale verbinding, doorklikmechanismen, online verhalen vertellen en de heikele grens tussen feit en fictie op het wereldwijde web.
En dat is interessant, want niet vaak worden waargebeurde verhalen op het operapodium verteld. Bovennatuurlijke wezens en fantasierijke verhalen aan koninklijke hoven voelen zich sneller thuis op het operapodium dan echte mensen van vlees en bloed en true crime. Dat betekent overigens niet dat er niet eerder opera’s gemaakt werden over waargebeurde verhalen. John Adams’ Nixon in China gaat over Nixons historische bezoek aan China in 1972, en ook Thomas Adès’ Powder her Face en Mark-Anthony Turnage’s Anna Nicole vertellen de door media beïnvloedde, tragische levens van bekende mensen. Maar de daadwerkelijke vertelvorm werd niet erg beïnvloed door het soort materiaal, hooguit werd in de muzikale taal gerefereerd aan het fragmentarische karakter van de manier waarop nieuwsberichten ons bereiken. In 2011 zagen we voor het eerst een opera, Two Boys van Nico Muhly, die ook de multi-sensorische ervaring van het internet liet doordringen in de dramaturgie. Wat blijkt: opera leent zich bij uitstek voor het vertellen van verhalen die in de mediawervelwind waarin wij ons vandaag de dag begeven tot stand komen.
Docu-opera
In het geval van Denis & Katya is de fameuze uitspraak ‘the medium is the message’ van communicatiewetenschapper Marshall McLuhan een understatement. Wat Venables en Huffman het meest intrigeerde aan het verhaal van Denis en Katya, was de gelaagdheid ervan; de waargebeurde gebeurtenis zelf, de live online verslaggeving van de gebeurtenis door de tieners en de verhaalvorming van het tragische voorval in de media na de gebeurtenissen. En dan zou daar nog een vierde laag aan toegevoegd worden: de laag van Huffman en Venables als makers, die het verhaal van Denis en Katya in de vorm van een opera zouden doorvertellen. Het spel van vertellen en doorvertellen, op het randje van voyeurisme en ramptoerisme, waaraan zij zich ook zelf als makers schuldig maakten, bepaalde de vorm waarin Huffman en Venables dit verhaal wilden vertellen. Hun eigen stem als maker kon daarin niet ontbreken: de Whatsapp-gesprekken tussen Venables en Huffman kregen zodoende ook zelf een plek in het toneelbeeld, en verschijnen door de opera heen in fragmenten op het achterdoek. Ze benadrukken het belang van perspectief: wie vertelt het verhaal en hoe beïnvloedt de verteller het vertelde? In hoeverre bepaalt ‘the messenger the message’?
De focus komt te liggen op de mensen die met de gebeurtenissen te maken kregen, en er verslag over uitbrachten via verschillende media: een arts, journalist, buurvrouw, vriend en tiener komen aan het woord. Huffman en Venables lieten zich voor de vorm inspireren door documentaires en op misdaad gebaseerde reconstructies, waarin interviews met de mensen rondom de gebeurtenis snel worden gemonteerd. Aan de hand van de chronologie van de gebeurtenis, wordt het verhaal vanuit verschillende standpunten gereconstrueerd. Alle zes de vertelinstanties worden in Denis & Katya vertolkt door slechts twee zangers en begeleid door niet meer dan vier cellisten. Het levert een interessant rollenspel op, zowel in tekst en beeld, als in de muziek. Venables voorzag elke verteller van een andere dramaturgische en muzikale modus. De enigen die de gebeurtenissen niet meer kunnen navertellen zijn Denis en Katya zelf. Hun ervaringen ontbreken. Zij krijgen, in een opera die hun naam draagt, geen stem.
(On)sterfelijk online
Wat van Denis en Katya overbleef, was het videomateriaal dat zij online achterlieten. Alleen via hun digitale voetsporen en de uiteenlopende interpretaties ervan, blijven zij voortbestaan. Ze zochten een zo groot mogelijk publiek door de fatale dag van hun confrontatie met de politie online te streamen, Venables en Huffman breiden dat publiek en het mechanisme van ver- tellen en doorvertellen uit naar de zalen van verschillende operahuizen. Zo gaat Denis & Katya niet zozeer over een verhaal, als wel over het vertellen van een verhaal. Woorden; gesproken, gezongen dan wel geprojecteerd, voeren de boventoon in deze documentaire operavertelling. In Huffmans woorden is Denis & Katya dan ook “a story about a story”. “Het gaat over de verhalen die we vertellen, over waarom we ze vertellen, waarom we ernaar willen luisteren, en hoe die verhalen ons zouden kunnen veranderen”, aldus Huffman.
