“Sommige van de gelukkigste mensen die ik ken, zijn tweede violisten”, zegt Donnacha Dennehy lachend. ‘Tweede viool spelen’, de uitdrukking roept associaties op met iemand die zich bescheiden of volgzaam opstelt. The Second Violinist is een opera over een gewone man, een violist die zichzelf compleet verliest als zijn huwelijk uit elkaar valt. Vanaf dat moment wordt zijn leven beheerst door morbide fantasieën en gewelddadige videospelletjes. Hij zoekt naar troost in de muziek van de Italiaanse renaissancecomponist Carlo Gesualdo, naar schoonheid in een donkere wereld. Het wordt een obsessie.

De befaamde Ierse toneelschrijver Enda Walsh – coauteur van David Bowie’s musical Lazarus – en componist Donnacha Dennehy creëerden de opera The Second Violinist – bekroond met de prestigieuze FEDORA–GENERALI prijs – in 2017 bij Irish National Opera en Landmark Productions. Het is de tweede keer dat ze samenwerken, na het goed ontvangen The Last Hotel (2015).

Dennehy: De ‘tweede violist’ is een beladen term, en de opera speelt met de connotaties daarvan. The Second Violinist is eigenlijk een thriller, voortgedreven door een enigszins spookachtige partituur. Het plot is gebaseerd op een intrigerend verhaal over een man die een dubbelleven leidde, dat zich op dat moment in werkelijkheid afspeelde in Ierland en dat we beiden gefascineerd volgden. Enda is aan de hand hiervan het libretto gaan schrijven. Van hem komt ook het idee om onze hoofdpersoon een obsessie mee te geven voor een grote componist. We hebben eerst gekeken naar een hedendaagse componist, maar naarmate het plot steeds meer vorm begon te krijgen, werd duidelijk dat het niemand anders dan Gesualdo kon zijn. Voor mij is het ook een puur persoonlijke voorkeur, omdat ik de laatste jaren de muziek van Gesualdo heb ontdekt, waardoor mijn interesse in oude muziek überhaupt enorm is toegenomen.”

Harmonische wereld

“Ik ben heel erg geïnteresseerd in de harmonische taal van Gesualdo, met name in de dualiteit van mineur en majeur in zijn Tenebrae Responsoria. Een bevriende componist heeft me eens gewezen op een intervaltrucje dat ik toepas in mijn muziek, waarvan ik me niet bewust was. Door dissonanten op te zoeken en deze vervolgens op te lossen, wordt er telkens een totaal nieuwe harmonische wereld gecreëerd. Toen ik me ging verdiepen in Gesualdo’s muziek, kwam ik erachter dat dit gegeven op allerlei plekken in zijn muziek terugkomt. Vooral de dualiteit van de grote en kleine terts en hoe dat weer terugkeert in de boventonen, inspireerde mij zeer. In feite heb ik de muziek van Gesualdo volledig gestript en daarna verschillende versies gemaakt waarin ik experimenteer met telkens terugkerende boventonen. In het libretto zat al een ongelooflijke energie en power, in de partituur heb ik geprobeerd die nog dieper te exploreren.”

“Niet alleen Gesualdo’s muziek is overigens een grote inspiratiebron voor de compositie, maar ook de discrepantie van zijn prachtige muziek met de afschrikwekkende details uit zijn persoonlijke leven. Een onderliggende lijn in de dramaturgie is dan ook de vraag of en hoe het mogelijk is dat een groot kunstenaar niet automatisch ook een goed mens is. Dat blijft een fascinerend gegeven.”

Boventonen

“Het maakproces bestond dit keer meer uit een heen en weer communiceren dan tijdens onze eerdere samenwerking, omdat ik twee extra partijen wilde voor de zangers en het koor. De orkestbezetting bestaat naast een klein strijkorkest met viola da gamba, een piano en slagwerk uit een hoorn, twee fluiten en twee klarinetten, die voor wat extra diepte zorgen. Wat deze specifieke compositie karakteriseert, is dat ik veel gebruik heb gemaakt van boventonen, bijvoorbeeld in de hoorn- en baspartijen. Naarmate het verhaal grimmiger wordt, gaan deze boventonen steeds meer overheersen en wordt de muziek steeds extatischer.”

Het visuele aspect speelt een grote rol in de opera. Op een videowall worden door Jack Phelan ontworpen videofragmenten getoond. “Relevant omdat de grote invloed van social media op het moderne leven een belangrijke rol speelt. Het is een opera, een toneelstuk en tegelijkertijd een soort multimediaal kunstwerk.”

Over Carlo Gesualdo

Hij schreef hemelse muziek die haar tijd ver vooruit was. Maar componist Carlo Gesualdo vermoordde ook zijn vrouw en haar minnaar, martelde dieren en liet zich geselen door zijn personeel. Zijn schitterende muziek in combinatie met zijn bizarre levensloop inspireerde in 2018 ook tot de voorstelling Gesualdo, te zien in Holland Festival. Het Nederlands Kamerkoor en theatergroep De Warme Winkel gingen in een groots opgezette muziektheatervoorstelling op zoek naar het geheim van het ‘sublieme’, dat wat tegelijkertijd weerzinwekkend en onweerstaanbaar is.

Dit artikel verscheen eerder in Odeon 113. Het is samengesteld op basis van een interview met de componist op www.cmc.ie. Met dank aan Jasmijn van Wijnen.