Tekst: Margriet Prinssen
Zes weken voor de première ontmoeten de cast en (een deel van) het artistieke team elkaar in Nationale Opera & Ballet tijdens een eerste presentatie, waarin de zangers, het artistieke team en de medewerkers van Nationale Opera & Ballet met elkaar kennismaken en het regieconcept wordt besproken. Regisseur Peter Sellars is in zijn element. Hij is een vaste gast bij DNO en kent veel medewerkers al decennia. Hij is een groot ‘hugger’, een begeesterd verteller en hij weet mensen onmiddellijk te ontwapenen. Grotendeels werkt hij met dezelfde cast als bij de wereldpremière in San Francisco, dus de zangers kennen elkaar al goed. Het voelt als een familiereünie. Er wordt ook veel gelachen tijdens de presentatie, al maakt Sellars meteen duidelijk dat het bepaald geen komische opera is; Girls of the Golden West gaat over racisme, uitbuiting, wreedheid en machtsmisbruik. En de negentiende-eeuwse verhalen over de Gold Rush staan dichterbij onze eenentwintigste-eeuwse actualiteit dan we zouden willen.
Authentieke bronnen
Girls of the Golden West van de Amerikaanse componist John Adams, een compositie-opdracht en coproductie van San Francisco Opera, Dallas Opera en De Nationale Opera, ging in november 2017 in wereldpremière in San Francisco. Het was de vierde samenwerking van Adams met regisseur en librettist Peter Sellars – een gouden operaduo dat tekende voor het spraakmakende Nixon in China (1987), het controversiële The Death of Klinghoffer (1991) en Doctor Atomic, over het testen van de eerste atoombom (2005). Allemaal producties waarin politiek en maatschappelijk engagement een belangrijke rol speelt.
Girls of the Golden West gaat over de Californische Gold Rush. Het libretto, eveneens van Sellars, is gebaseerd op authentieke bronnen: memoires van voormalige slaven, goudzoekersliedjes en gedichten van Chinese migranten. In een interview met The New York Times over Girls of the Golden West zei Peter Sellars: “Het zijn waargebeurde verhalen, overweldigend in hun heldendom, passie en wreedheid. Verhalen over raciale problemen, kleurrijke en humoristische heldendaden, politieke conflicten en de strijd om opnieuw een leven op te bouwen en te beslissen wat het zou betekenen om een Amerikaan te zijn.”
‘Denk maar niet dat het een makkie wordt’, grijnst Peter Sellars op zijn allerbeminnelijkst. ‘We gaan helemaal opnieuw beginnen hier in Amsterdam. Ik wil alles afbreken wat we in San Francisco hebben opgebouwd en dan opnieuw beginnen.
Een tijd van totale anarchie
Tijdens de presentatie vertelt Sellars hoe hij een paar dagen geleden met een taxi naar het vliegveld in Los Angeles ging e in gesprek raakte met de chauffeur die zich opwond over de Mexicanen die naar de VS wilden komen. Sellars gaf hem een korte geschiedenisles: “Weet je eigenlijk wel wie Californië hebben opgebouwd? Honderdduizenden immigranten uit Mexico, Peru, Chili, Egypte en zelfs uit China. Hoe Amerikaans of Engels klinkt de naam Los Angeles je eigenlijk in de oren? Juist! ‘Los Angeles’, de voertaal was toen Spaans.”
"Wat die periode in de geschiedenis zo interessant maakt”, vertelt Sellars, “is het gegeven dat er in korte tijd een enorme stroom mensen van uiteenlopende culturen en talen bij elkaar kwam in een relatief klein gebied. Er was geen enkele organisatie, alles moest ‘from scratch’ worden opgebouwd. Hoe de rechtspraak werkte, welke wetten er golden; het was een periode van totale anarchie. Tussen 1852 en 1857 vond de grootste genocide plaats in de VS: honderdduizend Indianen zijn daar vermoord. Californië is feitelijk gebouwd door Chinezen en zwarte slaven. Maar we hebben het over opera en opera gaat ook altijd over nu. En er zijn – helaas – genoeg parallellen te vinden met de actuele politiek: het verzet van de ‘gele hesjes’, de polarisatie, het gevoel van grote groepen in de samenleving dat ze niet gehoord worden.”
De brieven van Dame Shirley
De belangrijkste bron voor het libretto vormen de in wervelend proza geschreven brieven van Louise Amelia Clappe (1819- 1906), alias Dame Shirley, die ze aan haar zus schreef over haar nieuwe leven nadat ze trouwde met een van de gelukzoekers. Ze vormden een cruciale leidraad en een belangrijke inspiratiebron voor Adams’ veelkleurige partituur. Adams heeft zich zeer door haar taalgebruik laten inspireren, vertelt hij in het programmaboek van San Francisco Opera. “Hoe zij beschrijft dat ze omhoogkijkt naar ‘de hemel van Californië waar je nooit over uitgepraat raakt, als een immense wolkenkrabber van puur saffier’.”
Dame Shirley was een van de weinige vrouwen in een mannenwereld. Sellars: “Zij is de hoofdpersoon van onze opera. Dame Shirley was een buitengewone vrouw. Zo waardig, zonder woede of verbittering of wraakgevoelens en zonder iemand aan te vallen, beschrijft ze het rauwe leven daar, in prachtige taal. Ze was goed opgeleid – in tegenstelling tot het merendeel van de (schaarse) vrouwen die er veelal als prostituee werkten – en ze schrijft beeldend over de vreemde wereld waar het lot haar had gebracht; het majestueuze landschap dat in schril contrast staat met het zware en vaak meedogenloze leven van de mannen om haar heen, harde werkers die gokten, vochten en werden afgeranseld. Een wildwest-wereld vol cowboys en indianen (die in groten getale zijn vermoord tijdens en na de Gold Rush), dronkenlappen en gelukszokers. De brieven van Dame Shirley vormden een cruciale leidraad en een belangrijke inspiratiebron voor Adams’ veelkleurige partituur. Het leidt tot een hartverscheurende aria in het midden van de tweede akte, over wat het betekent om vluchteling te zijn.”
Harde keuzes
“Er is veel techniek nodig in de voorstelling”, vertelt Sellars: “Ik wil zoveel mogelijk iets laten zien van het leven in die tijd. Het was een hel.” Het decor (David Gropman) bestaat uit een ouderwetse Amerikaanse bar in een ‘saloon’; de spiegel aan de achterwand is omkranst met honderden geldbiljetten. Behalve de zangers zijn er ook nogal wat figuranten te zien. “Ze hebben geen tekst maar ze zijn wel belangrijk. Je moet voelen hoe het is om je mond te moeten houden, om de zwijgende meerderheid te zijn.” Zoals typerend is voor de projecten van Adams en Sellars, werkt Girls of the Golden West op meerdere niveaus. De teksten en de uitbundige kostuums en het decor verwijzen naar de negentiende eeuw. De krachtige politieke subtekst verbindt verleden en heden. “We roepen een bepaalde periode uit de Amerikaanse geschiedenis op”, zegt Sellars, “maar deze opera draagt ook het DNA van onze tijd in zich. De voorstelling begint als entertainment en eindigt met de noodzaak om harde keuzes te maken. We need high spirits.” De repetitieperiode in Amsterdam wil hij niet alleen gebruiken om details aan te scherpen, maar ook om nog dieper te duiken in de achterliggende gevoelens en gedachten. Hij vertelt dat John Adams na de première nog een aantal wijzigingen in de partituur heeft aangebracht. De dansscènes (choreografie: John Heginbotham) worden ingrijpend veranderd, kortom, lacht Sellars: “Werk aan de winkel! Come on, guys! Let’s go!”
