Tekst: Laura Roling

De thema’s verlies, rouw en herinnering spelen een rol in de vier grote producties tijdens het Opera Forward Festival. De mythische dichter-zanger Orpheus, die in twee opera’s in het festival voorkomt, kan zelfs zo slecht omgaan met het verlies van zijn geliefde dat hij afreist naar de onderwereld. Maar hoe doe je dat eigenlijk goed, rouwen? En hoe kun je iemand die een dierbare verloren heeft het beste ondersteunen? Een gesprek met Ameline Ansu, auteur van het boek Van harte gecondoleerd. 

Waarom is rouw een belangrijk onderwerp?  

“We zijn allemaal sterfelijk en zullen onvermijdelijk een keer geconfronteerd worden met de dood. Ik ben zelf vrij jong mijn beide ouders kwijtgeraakt, en wat me toen opviel is dat er een soort krampachtigheid heerst rondom de dood en verlies, terwijl voor een nabestaande een gevoel van steun zo ontzettend belangrijk is.”

Waar komt die krampachtigheid vandaan?

“We hebben als mensen niet echt leren praten over de dood. Vroeger gingen er veel meer mensen om ons heen dood, was er veel kindersterfte en waren ziektes veel vaker fataal. Nu zijn ziektes vaker chronisch en de dood minder onderdeel van ons dagelijks bestaan. Daardoor kunnen we de dood misschien nu ook veel makkelijker wegstoppen.”

Hoe moet je rouwen? 

“Dat is heel individueel. Het is belangrijk te doen wat voor jou op dat moment goed voelt. Er wordt bijvoorbeeld weleens gezegd dat je dingen van je af moet schrijven. Maar als schrijven niet iets is dat je gewoonlijk doet, dan zal het je waarschijnlijk ook helemaal niets opleveren. Doen wat goed voelt is ook wel makkelijker gezegd dan gedaan. Heel veel mensen weten in zo’n situatie ook helemaal niet wat goed voelt.”

Spelen maatschappelijke verwachtingen van rouw ook een rol? 

“Absoluut. Ik sprak voor mijn boek iemand die kort na de dood van haar moeder bij een vriendin ging eten. Ze had zich mooi aangekleed en opgemaakt. Toen de deur openging kreeg ze te horen dat ze er helemaal niet uitzag als iemand van wie de moeder net was overleden. Maar hoe ziet iemand in rouw eruit? Waar komt het beeld vandaan dat mensen die rouwen vervuild in een hoekje moeten liggen?”

Hoe zit het met de vijf stadia van rouw? Bestaan die nog? 

“Het idee van die vijf stadia is een beetje van vroeger, toen we ervan uitgingen dat rouw een proces is met een begin en een einde. Inmiddels weten we dat rouw niet zo werkt. Het gaat met ups en downs. Het kan ook zomaar zijn dat een hele tijd best goed gaat na een verlies, maar dat je het in week 86 opeens ontzettend moeilijk hebt. Dat is belangrijk voor een omgeving om zich te realiseren. Daar gaat het weleens mis. Dat de omgeving na een paar maanden denkt ‘het is nu al een tijdje geleden, nu is het wel klaar’. Zo werkt het niet. Ik denk niet dat een mens ooit echt uitgerouwd is. Zeker omdat rouw ook zo nauw samenhangt met herinneringen aan een overleden persoon.”

Heeft de manier waarop iemand overleden is ook impact op het rouwproces?

“Ik denk het wel. Wat naar voren kwam uit de gesprekken voor mijn boek is dat er wel verschil zit in de manier waarop iemand overleden is. Als de dood echt heel plotseling komt, bijvoorbeeld door een fataal ongeluk, dan kan deze wel als traumatischer worden ervaren. De onrust en de angst spoken dan vaak nog lang na.”

Stel dat iemand in mijn omgeving een dierbare is verloren. Wat kan ik dan doen? 

“Het allerbelangrijkste is dat de nabestaande weet dat je aan diegene denkt. Dat is moeilijk, omdat we nooit echt hebben leren omgaan met dit soort situaties. Daardoor slaan we weleens de plank mis. Een vraag als ‘Hoe gaat het met je?’ kan goed bedoeld zijn, maar is voor een nabestaande heel ingewikkeld. Het is veel beter om het klein en behapbaar te houden, bijvoorbeeld ‘Hoe was je ochtend?’. Maar ook met een bericht als ‘Ik denk aan je’ toon je wel je betrokkenheid, maar op een heel open en uitnodigende manier. En benoem het vooral ook als je niet weet wat je kunt zeggen of doen. Alles is beter dan het uit de weg gaan. Daar help je niemand mee.”

Ameline Ansu

Ameline Ansu is socioloog en studeerde journalistiek in Utrecht. Het is haar missie de dood beter bespreekbaar te maken in Nederland. Op 23-jarige leeftijd overleed haar moeder na een lang ziekbed. Haar vader stierf een paar jaar later plotseling in Sierra Leone. In 2020 verscheen haar boek Van harte gecondoleerd: jong en verder zonder ouders bij uitgeverij Spectrum.